Açık dolaşan ve kapalı dolaşan kan dolaşımı, omurgalıların (vertebrata) dolaşım sistemlerindeki iki temel tip olan kavramlardır. Bu iki sistem arasındaki temel farklar, kanın vücut içindeki dolaşım paterni, kalp yapısı ve kanın taşıma görevleridir.
1. Kan Dolaşım Paterni
Açık Dolaşan Kan Dolaşımı:Açık dolaşan kan dolaşımı, özellikle omurgalılar arasında yaygın olan bir sistemdir. Bu sistemde, kalp vücut boşluğunda bir kese içine yerleştirilmiş ve kan damarları doğrudan vücut boşluğu içinde dolaşım yapar. Kan, organlar arasında serbestçe akar ve dokular arasında doğrudan temas kurar. Örnek olarak, omurgalılarda kalp ve kafatası dışındaki organların çoğu bu sistemle çalışır.
Kapalı Dolaşan Kan Dolaşımı:Kapalı dolaşan kan dolaşımı ise daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu sistemde, kan bir dolaşım sistemi içinde kapalı bir devre oluşturur. Kalp, bu kapalı devrede belirli kan damarları aracılığıyla kanı pompalar, ve kan bu damarlar boyunca belirli bir yönde dolaşır. Kapalı dolaşan sistem, omurgalıların büyük bir kısmında görülür ve genellikle daha etkili bir dolaşım sağlar.
2. Kalp Yapısı
Açık Dolaşan Kan Dolaşımı:Açık dolaşan sistemde kalp, genellikle vücut boşluğunda bir kese içinde bulunur ve tek odacıklıdır. Kalp, hem oksijenli hem de oksijensiz kanı karıştırabilir, bu da dolaşan kanın belirli bir homojenliği olmadığı anlamına gelir.
Kapalı Dolaşan Kan Dolaşımı:Kapalı dolaşan sistemde kalp genellikle iki odacıklıdır. Bir odacık, oksijensiz kanı akciğerlere veya solungaçlara, diğer odacık ise oksijenli kanı vücuda pompalar. Bu düzenleme, daha etkili bir oksijen taşıma sistemini mümkün kılar ve kanın belirli bir yönde dolaşmasına olanak tanır.
3. Kanın Taşıma Görevi
Açık Dolaşan Kan Dolaşımı:Açık dolaşan sistemde, kan genellikle hücresel besinleri ve oksijeni doğrudan organlara taşır. Bu sistemde, kanın içindeki hücreler (hemositler) doğrudan dokularla temas halinde bulunur.
Kapalı Dolaşan Kan Dolaşımı:Kapalı dolaşan sistemde ise kan, genellikle bir dolaşım sistemi aracılığıyla organlara taşınır. Kanın içindeki hücreler ve plazma, belirli kan damarları aracılığıyla taşınır ve bu sayede dokular ile kan arasında bir bariyer oluşur. Bu sistem, hücresel besin ve gaz alışverişini daha etkili bir şekilde düzenleyebilir.
4. Oksijen ve Besin Alışverişi
Açık Dolaşan Kan Dolaşımı:Açık dolaşan sistemde, oksijen ve besinler doğrudan kan ve dokular arasında difüzyon yoluyla gerçekleşir. Bu, genellikle daha yavaş ve az efektif bir alışverişe neden olabilir.
Kapalı Dolaşan Kan Dolaşımı:Kapalı dolaşan sistemde, kanın belirli bir yönde dolaşması sayesinde oksijen ve besin alışverişi daha hızlı ve daha verimli bir şekilde gerçekleşir. Bu, oksijenin akciğerlerden, solungaçlardan veya diğer solunum organlarından daha etkili bir şekilde alınmasını sağlar.
Sonuç olarak
Açık dolaşan ve kapalı dolaşan kan dolaşımı arasındaki bu temel farklar, omurgalıların dolaşım sistemlerinin evriminde ve çeşitlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Kapalı dolaşan sistem, genellikle daha gelişmiş organizmalarda görülür ve etkili bir oksijen ve besin taşıma sistemi sağlar. Bu sistemler, organizmaların çevresel değişikliklere daha iyi adapte olmalarını sağlayarak, evrimsel bir avantaj sunar.