1995 Dayton Anlaşması, Bosna-Hersek’in iç savaş sonrasındaki istikrarını sağlamak ve ülkenin bölünmüş etnik gruplar arasında bir denge kurmasını amaçlayan önemli bir uluslararası anlaşmadır. Anlaşma, Aralık 1995’te Ohio’nun Dayton kentinde imzalanmıştır ve bu süreçte başta Bosna-Hersek olmak üzere birçok aktörün katılımını içermiştir.
Bosna-Hersek’in 1992-1995 yılları arasında süren iç savaşı, Yugoslavya’nın dağılması sonucunda ortaya çıkan etnik, dini ve politik sorunlar üzerine dayanmaktadır. Savaşın sona ermesi için uluslararası topluluk, özellikle Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB) ve Rusya gibi büyük güçler, müdahil olma ihtiyacını hissetmiştir. Bu bağlamda, Dayton Anlaşması, 1995 yılında Bosna-Hersek, Sırbistan ve Hırvatistan arasında müzakerelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Anlaşmanın temel amacı, Bosna-Hersek’in egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korurken, ülkedeki etnik gruplar arasında bir denge sağlamaktı. Anlaşma, üç etnik gruba – Boşnaklar, Sırplar ve Hırvatlar – geniş özerklik veren bir yönetim modeli öngörmüştür. Bu özerklik, bir Boşnak-Croat Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olmak üzere iki entiteyi içermekteydi.
Boşnak-Croat Federasyonu, Bosna-Hersek’in %51’ini oluştururken, Sırp Cumhuriyeti geri kalan %49’unu kontrol etmektedir. Bu yapı, etnik gruplar arasında siyasi ve askeri dengenin kurulmasını amaçlamıştır. Dayton Anlaşması ayrıca, Bosna-Hersek’te çok etnikli bir ordunun kurulmasını ve uluslararası toplumun denetiminde bir yargı sistemi oluşturulmasını da öngörmüştür.
Anlaşmanın imzalanması, 14 Aralık 1995 tarihinde, ABD Başkanı Bill Clinton, Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milošević ve Bosna-Hersek Devlet Başkanı Alija Izetbegović tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu liderler, anlaşma ile birlikte Bosna-Hersek’in bütünlüğünü ve istikrarını sağlamak amacıyla birlikte çalışma taahhüdünde bulunmuşlardır.
Dayton Anlaşması’nın imzalanmasının ardından, uluslararası bir barış gücü olan IFOR (Implementation Force) görevlendirilmiş ve Bosna-Hersek’e askeri müdahalede bulunarak anlaşmanın uygulanmasını denetlemiştir. IFOR, NATO tarafından yönetilen bir güç olup, sivil ve askeri yetkililerin işbirliği içinde çalışarak anlaşmanın hükümlerini yerine getirmeye çalışmıştır.
Dayton Anlaşması’nın sonuçları uzun vadeli bir süreç içinde değerlendirilmelidir. Anlaşma, savaşı sona erdirmiş ve Bosna-Hersek’i bölünmüş etnik gruplar arasında bir denge noktasına getirmiş olsa da, zaman içinde birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Etnik ayrılıklar, siyasi istikrarsızlık ve ekonomik zorluklar, Bosna-Hersek’in önündeki önemli sorunlardan sadece birkaçıdır.
Dayton Anlaşması’nın etkileri, Bosna-Hersek’in karmaşık etnik yapısı, siyasi sistem ve ekonomik kalkınma gibi pek çok faktörle etkileşim içindedir. Anlaşmanın uygulanması, ülkedeki etnik gruplar arasındaki gerilimi azaltmış olsa da, uzun vadede sürdürülebilir bir çözüm sağlama konusundaki başarıları sınırlı kalmıştır.
Sonuç olarak, Dayton Anlaşması, 1995 yılında Bosna-Hersek iç savaşının sona erdirilmesi ve ülkenin istikrara kavuşturulması amacıyla imzalanan önemli bir uluslararası anlaşmadır. Ancak, anlaşmanın uygulanması sürecinde ortaya çıkan zorluklar ve ülkenin karşılaştığı çeşitli sorunlar, Bosna-Hersek’in karmaşık ve hassas durumunu göstermektedir.