Asya kıtası, tarih boyunca birçok Türk devletine ev sahipliği yapmıştır. Bu devletler, Orta Asya’nın geniş coğrafyasında, Altay Dağları’nın eteklerinden başlayarak Türkistan, Orta Asya ve Altın Orda gibi bölgelerde kurulmuşlardır. Türk tarihindeki bu devletlerin birçoğu, göçebe yaşam tarzına dayalı olarak ortaya çıkmış, büyük imparatorluklar kurarak Asya’nın tarihini etkilemiştir.
Büyük Hun İmparatorluğu (M.Ö. 209-M.S. 93), Asya kıtasında kurulan ilk büyük Türk devletlerinden biridir. Orta Asya steplerinde, bugünkü Moğolistan, Çin, Rusya ve Kazakistan topraklarında hakimiyet kurmuş olan Hun İmparatorluğu, Asya’nın kuzeyinde önemli bir güç olmuştur. Hun hükümdarları, Çin Hanedanları ile çeşitli mücadelelere girmiş ve Orta Asya’nın tarihini etkilemiştir.
Göktürk Kağanlığı (M.S. 552-744), Orta Asya’da kurulan bir diğer önemli Türk devletidir. Göktürkler, Bilge Kağan ve Kül Tigin dönemlerinde yazıya geçirilen “Göktürk Kitabeleri” ile ünlüdür. Bu yazıtlar, Türk tarihindeki en eski Türkçe metinler olarak bilinir ve Göktürk Kağanlığı’nın tarihi hakkında önemli bilgiler içerir.
Uygur Kağanlığı (M.S. 744-840), Orta Asya’nın tarihindeki diğer bir etkili Türk devletidir. Uygurlar, bugünkü Moğolistan, Çin, Kazakistan ve Kırgızistan’ın bazı bölgelerini içine alan geniş bir coğrafyada hüküm sürmüştür. Uygur Kağanlığı, özellikle Budizm’in etkisi altında bir kültür merkezi haline gelmiş ve Uygur alfabesinin geliştirilmesine katkı sağlamıştır.
Karahanlılar (M.S. 840-1212), Orta Asya’da kurulan diğer bir Türk devletidir. Karahanlılar, İslam’ı benimsemiş ve bu dönemde İslam kültürünün yayılmasına katkıda bulunmuştur. Bu devlet, İslam dünyası ile Türk kültürünün etkileşimini gösteren önemli bir örnektir.
Gazneliler (M.S. 962-1186) ve Gaziler (M.S. 1037-1196), Orta Asya’nın tarihinde önemli bir rol oynamış olan diğer iki Türk devletidir. Gazneli Mahmud, Hindistan’ı istila ederek Somnath Tapınağı’nı yağmalamış ve bu eylemiyle tanınmıştır. Gaziler ise Selçuklu İmparatorluğu’nun bir parçası olarak Orta Asya ve Anadolu’da etkili olmuşlardır.
Selçuklu İmparatorluğu (M.S. 1037-1194), Orta Asya’nın tarihindeki en büyük Türk devletlerinden biridir. Bu devlet, özellikle Alp Arslan’ın Malazgirt Meydan Muharebesi’ndeki zaferi ile tanınmış ve Anadolu’nun fethine öncülük etmiştir. Selçuklu İmparatorluğu, Orta Asya kökenli bir Türk devleti olmasına rağmen, zamanla Orta Doğu’nun siyasi ve kültürel hayatına büyük ölçüde etki etmiştir.
Moğol İmparatorluğu’nun (1206-1368) kurucusu Cengiz Han, Türk soyundan gelmekle birlikte, Moğol İmparatorluğu’nun yönetimini ele geçirmiş ve geniş bir coğrafyada hüküm sürmüştür. Bu dönemde Moğol İmparatorluğu, Asya’nın büyük bir kısmını kapsayarak dünya tarihine damgasını vurmuştur.
Altın Orda Devleti (1242-1502), Orta Asya’nın tarihinde önemli bir Türk devletidir. Bu devlet, Moğol İmparatorluğu’nun bir parçası olarak kurulmuş ve Rusya’nın batısında geniş topraklara hakim olmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922), Türk tarihindeki en uzun ömürlü ve etkili Türk devletlerinden biridir. Osmanlılar, Orta Asya’dan Anadolu’ya göç ederek, zaman içinde genişleyerek büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun hükümdarları, Osman Gazi’den itibaren Orta Asya kökenli bir Türk hanedanına mensuptur.
Bu yazıda bahsedilen Türk devletleri, Asya kıtasının farklı bölgelerinde, farklı dönemlerde ortaya çıkmış ve tarih sahnesinde önemli roller üstlenmişlerdir. Türk tarihi, Orta Asya’nın zengin kültürel ve siyasi geçmişiyle birlikte Asya’nın genel tarihine de önemli katkılarda bulunmuştur.